Afbeelding
Geert Bouius

De zwarte parel: het Friese paard

Fokkerij Opvallend

Alle liefhebbers zijn het erover eens: de Fries is een zwarte parel! Een koninklijk paard met royaal behang, ruime verheven gangen en een statige uitstraling. Het Friese paard is enorm veelzijdig, en wordt gebruikt als recreatiepaard, men- en tuigpaard en in de dressuurring.  

Geschiedenis Friese paard

De oorsprong van de Fries gaat vele eeuwen terug. Zelfs bij het begin van onze jaartelling zijn er geschriften die verwijzen naar het Friese paard, die ingezet wordt in het leger. De Fries zou trouwens de voorvader zijn van de Shire en de Fell-pony. 

Wanneer we even vooruit springen in de tijd, zien we de Fries opduiken op heel wat afbeeldingen van ridders in de 11de eeuw. Willem de Veroveraar zou, tijdens de slag bij Hastings, trouwens ook paarden gebruikt hebben, met veel gelijkenissen met de Fries. 

Arabisch en Andalusisch bloed

Later werd het Friese ras wellicht gekruist met Arabische en Andalusische paarden. Eén van de beroemdste hengsten uit de geschiedenis is Phryso, de hengst van Don Juan van Oostenrijk. Hij staat afgebeeld op een ets uit 1568. 

In de 17de eeuw draait de Fries mee in verschillende rijscholen, waar de Hogeschool der rijkunst werd beoefend. Zijn dressuurtalent werd toen al onderkend.

Periode van terugval

Toch breekt zachtjes aan een periode van verval aan voor het Friese paard. Eind 19de eeuw vinden we de Fries voornamelijk nog terug in Friesland, waar de boeren het paard gebruiken als teken van welstand, wanneer ze naar de kerk gaan. 

Dit ‘dansende luxepaard’ voor de koets, is veelal niet sterk genoeg om ook voor de ploeg te zetten. Daar zijn andere, zwaardere, paardenrassen meer geschikt voor. Vandaar dat het ras plaats moest maken voor andere rassen, of werd het gekruist met andere paardenrassen. Dat werd het Friese paard bijna fataal. 

Landbouwmechanisatie

In 1913 waren er nog maar drie stamboekhengsten voor de fokkerij beschikbaar! Dankzij de tomeloze inzet van voorstanders van het ras werd het tij gekeerd. Het ras werd wat sterker, zwaarder en kleiner om te kunnen concurreren met de zwaardere boerenpaarden.

Toch ging het daarna weer bijna fout. In de jaren ’60 werd de landbouw gemechaniseerd en paarden overbodig. Ook nu weer werd het ras gered, dankzij enkelinge gepassioneerde liefhebbers die de kwaliteiten van de Fries waardeerden.


Friese paard populair

Sinds die tijd is het Friese paard enorm populair geworden, niet alleen in Friesland, maar ook ver daarbuiten. Het paard is populair bij ruiters met een dressuur- en recreatiedoel én wordt daarnaast door menners graag aangespannen gereden. Er zijn inmiddels meer dan 70.000 paarden geregistreerd bij het KFPS (Koninklijk Friesch Paarden Stamboek) over meer dan 75 landen!

Warm- of koudbloed?

Of een Fries paard een warm- of koudbloed is, daarover ontstaat nogal eens discussie. Hun recente verleden in de boerenstiel en hun zware behang doet mensen nogal eens twijfelen. Maar echt: het Friese paard is een warmbloed. 

Karakter van de Fries

In de turbulente geschiedenis van de Fries zijn er altijd mensen geweest, die hebben geijverd voor het ras. De Fries is dan ook een vriendelijk paard dat heel wat liefhebbers kan bekoren. Ze staan bekend als intelligent, mensgericht, trouw en werkwillig. Ze zijn ook heel koel in het hoofd, wat hen bijzonder geschikt maakt voor buitenritten en als familiepaard.


Foto: Ruben Karnas

Raseigenschappen

De Fries heeft doorgaans een klein, edel hoofd met kleine oren. Zijn ogen zijn groot en helder en zijn hals vertoont veel oprichting. Friezen vallen op door hun dikke beharing aan de manen, staart en onderbenen (de sokken). Friezen staan in het rechthoeksmodel en zijn bij voorkeur niet al te zwaar. Rug, lendenen en kruis zijn gespierd.


 © DigiShots 

Beweging van het Friese paard

Qua beweging heeft de Fries veel schoudervrijheid en bij voorkeur een krachtig achterbeen dat ruim onder zijn massa wordt geplaatst. Zowel in draf als in galop hebben Friezen een lang zweefmoment. Ze gaan hoog van de grond met een verheven hals, waarbij het voorbeen vaak veel knieactie vertoont en ruim naar voren grijpt. 


Foto: Sanne Wiering

Kleur: zwart

Een Fries is zwart. Binnen het stamboek zijn er drie zwarttinten toegestaan: gitzwart glanzend als donker metaal, koolzwart met ringvormige patronen en vaalzwart met een rossige gloed. Zeg dus nooit zomaar zwart tegen zwart! 

Een kleine witte aftekening boven de ooglijn met een maximale doorsnede van ca. 3 cm is toegestaan, maar geniet niet de voorkeur. Aftekeningen op de rest van het lichaam zijn absoluut uit den boze.  In de late Middeleeuwen bestond al de voorloper van het huidige Friese paard al. Zo blijkt ook uit bijvoorbeeld schilderijen, die paarden met lange manen en veel behang laten zien. 

Waar we vandaag de dag alleen nog de zwarte Fries kennen, zien we in die tijd ook wel bruine en zelfs een schimmel-Friesachtige terug. Toch is de zwarte kleur al heel lang de rasstandaard. Je komt nu eigenlijk ook nauwelijks nog andere kleuren tegen. Ook zijn aftekeningen aan hoofd en benen ongewenst bij het huidige Friese paard. 

Vanaf 1904 werd het Friese paard in drie tinten zwart goedgekeurd: vaalzwart, koolzwart en gitzwart. Dat was ook het moment dat bruin niet langer werd erkend. Vaalzwart haar verkleurt in de zomer gemakkelijk tot een rossige gloed, die door zweten tijdens het werk wordt bevorderd. Koolzwart is zuiver zwart en bij dit soort paarden zie je dikwijls appeltjes op de huid. Gitzwarte paarden hebben dan dan weer niet, maar die hebben wel een fraaie donkere metaalachtige glans.

Laatrijp paard

Een Fries is dikwijls een laatrijp paard. Pas rond zijn vijfde levensjaar is de Fries volledig volgroeid. Hou hier rekening mee wanneer je gaat rijden. Doe het de eerste jaren rustig aan en laat je paard zich voldoende ontwikkelen. De Fries is immers ook zeer werkwillig, waardoor ze nauwelijks aangeven dat bepaald werk te zwaar voor hen is. Als eigenaar moet je hier verstandig mee omgaan.


Foto: Sanne Wiering

Gezondheid Friese paard

De Fries worstelt daarnaast met een aantal gezondheidsrisico’s. Zo komen dwerggroei en een waterhoofd vaker voor. Ook noteert de Fries wel wat huidproblemen en vaker een overgevoeligheid voor insectenbeten. Ondertussen is ook gekend dat aortarupturen (het scheuren van de aorta) bij Friezen vaker voorkomt dan bij andere rassen. Hier wordt ondertussen uitgebreid onderzoek naar gedaan. 

Door hun zware behang aan de onderbenen (de sokken) lopen ze ook meer risico op mok en mijten. De sokken blijven moeilijk droog, wat zorgt voor een ideale voedingsbodem voor allerlei bacteriën. Het is belangrijk de sokken goed te verzorgen en heel regelmatig te controleren om problemen te vermijden.

Stamboek KFPS

De Koninklijke Vereniging “Het Friesch Paarden-Stamboek” (KFPS) is het oudste paardenstamboek in Nederland en werd opgericht in 1879. De KFPS beheert sinds die datum de belangen van het Friese paard. Ze voeren ook een fokprogramma om de unieke eigenschappen van het Friese paard te behouden en nog verder te verfijnen. Het is een internationaal stamboek. 

Friezen die in het buitenland geboren worden, kunnen via lokale verenigingen (die verbonden zijn aan het KFPS) geregistreerd worden in het stamboek. De keuring van Friese paarden gebeurt door juryleden die door het KFPS opgeleid zijn. Hoe zo’n hengsten- en merriekeuring verloopt, kan je uitvoerig nalezen op de website van de KFPS op https://www.kfps.nl/ 

Naamgeving Friese Paarden

De meeste Friese paarden krijgen van hun eigenaars echte traditionele Friese voornamen. Het is geen verplichting, maar het wordt wel gewaardeerd door het KFPS. Sommige stallen voegen er nog een achtervoegsel aan toe, die verwijst naar de stal van herkomst. 

Ook hanteert het Friese Stamboek een systeem waarbij de namen van de veulens elk jaar met drie opeenvolgende letters uit het alfabet moeten beginnen.

Arabo-Friese paarden

Naast Friezen bestaan ook Arabo-Friezen. Dit is een relatief jonge fokkerij, die pas sinds 2006 officieel erkend door het ministerie van landbouw en verenigd is in een apart stamboek, namelijk het EAFS, het Europees Arabo-Fries stamboek. De naam laat ook weinig aan de verbeelding over. Het gaat hier om de kruising van een Arabier en een Fries. 

Geen uitzonderlijke kruising, want in de vroege geschiedenis van de Fries (zie oorsprong), gebeurde al eerder een kruising met het Arabisch paard. Het doel van de kruising is om paarden te fokken die de uithouding van het Arabische paard combineren met de werkwilligheid en het prettige karakter van de Fries. Op die manier slagen Arabo-Friezen erin om goed te presteren in meerdere sportdisciplines, zoals dressuur en mennen. Zeker in het mennen was een groter uithoudingsvermogen noodzakelijk om te kunnen concurreren met de hoger in het bloed staande rassen.


Barock Pinto - Foto: Karin de Haan

Barock Pinto

Een andere bijzondere kruising is de Barock Pinto. Dit ras heeft minimaal 37,5% Fries bloed en ontstond door de kruising met een bonte warmbloed. Wie interesse heeft in het verhaal van deze Bonte Nico, de grondlegger als het ware, van de Barock Pinto, kan terecht op de website van de stamboekvereniging: www.barockpintostudbook.com

DDe Barock Pinto onderscheidt zich, net als de Fries, door zijn royale behang en verheven gangen. In tegenstelling tot de Fries heeft hij een zwartbonte kleur. Net zoals de Arabo-Friezen is het fokdoel, om multifunctionele sportpaarden te fokken, die goed presteren in de wedstrijdring.


© DigiShots 

Friese paarden in de dressuursport

Dat Friese paarden steeds beter in de dressuursport meedraaien, bewijzen hun resultaten. Zo was de hengst Adel 357 van de Belgische dressuurruiter Peter Spahn een absoluut fenomeen. Hij draaide mee in de internationale Grand Prix en gooide hoge ogen. Daarna deed Spahn dit ook nog eens over met de zoon van Adel, Anders 451. 

Ook in het recente verleden vinden we goed presterende Friezen terug. Zo reed amazone Dana van Lierop Lichte Tour met Johny Cash (v. Tsjalle 454) totdat de hengst naar het buitenland werd verkocht (meer weten: https://www.dehoefslag.nl/nieuws/dressuur/73669/lichte-tour-paard-johnny-cash-verkocht-naar-het-buitenland). 

Ook Bennie van Es is lyrisch over zijn Friese hengst Tizian fan Ass en werkt gestaag toe naar de Grand Prix (https://www.dehoefslag.nl/nieuws/dressuur/73434/subtop-bennie-van-es-ik-hoef-hem-niks-te-leren). Voorbeelden genoeg dus.


Foto: Sanne Wiering

Friese paarden in de mensport

In het paardenmagazine Mensport komt de Fries veelvuldig aan bod. Op vele Hippiades, ook nog recent in 2022, voerden Friese paarden de boventoon in de mendressuur.

Bronnen

De Koninklijke Vereniging “Het Friesch Paarden-Stamboek” (KFPS): https://www.kfps.nl/

Stichting Zeldzame Huisdieren voor levend erfgoed: https://szh.nl/dieren/paard/het-friese-paard/ 

Stamboek Barock Pinto: www.barockpintostudbook.com

Stamboek Arabo-Friezen: http://eafs.be/nl/home

https://www.fei.org/stories/lifestyle/horse-human/horse-friesian-breed-profile

Tekst: Isabel Hossey

Afbeelding
Afbeelding
Afbeelding
Afbeelding
Afbeelding
KFPS Hengstenkeuring 2021
© DigiShots
Gerben 479
KFPS Hengstenkeuring 2021
© DigiShots
Barok Pinto