Handgemaakte tuigen getuigen van vakmanschap

Materiaal

Hoe lang duurt het om een tuig te maken? Het antwoord op deze vraag blijkt van nogal wat factoren afhankelijk te zijn. Welk materiaal wil je, hoe veel details, is het voor een enkelspan, paarden of pony’s? “Aan een eenvoudig enkelspantuig heb ik ongeveer veertig uur werk”, zegt Paul. “Maar als iemand details wil, loopt de tijd al snel op. Het is overigens niet zo dat als je nu een tuig bestelt, dat over een week klaar is. Ik heb wel meer werk. Gelukkig.”

Meten is weten

“Het begint met het opmeten van het paard of de pony”, vertelt Paul als we hem vragen hoe het maken van zo’n ambachtelijk, handgemaakt tuig in zijn werk gaat. “Dat doe ik altijd zelf.

Soms zijn er klanten die aangeven dat ze zelf hun paard wel willen opmeten maar dat werkt niet. Ik meet altijd op dezelfde manier, op dezelfde punten en als ik zelf het paard meet, weet ik zeker dat het tuig straks past. Inderdaad, met een goede meetlijst is het opmeten van een paard geen hogere wiskunde maar ik doe het toch liever zelf.”

Leder

Paul maakt tuigen van leder maar hij gebruikt ook kunststof. “Bijvoorbeeld om marathontuigen te verstevigen”, zegt hij. “Ik kan een borsttuig verstevigen met kunststof of andere delen van het tuig. 

Momenteel ben ik halsters aan het maken voor Belgische trekpaarden. Van leder in combinatie met kunststof. Die zijn praktisch niet kapot te krijgen. Kunststof is prima materiaal maar ik gebruik het alleen – als de klant dat wil – in combinatie met leder. Omdat ik leder het mooiste vind.”

Paul gebruikt rundleder. “De huiden komen uit Zuid-Duitsland. De koeien daar hebben weinig beschadigingen van insectenbeten of prikkeldraad. Ze zijn goed gevoerd en niet te jong geslacht. Dat zie je terug in het leder. Het meest stevige leder komt van de rug. Naar de buik toe wordt het wat soepeler, daar krijg je leder waar wat meer rek in zit. Dat is bijvoorbeeld geschikt voor de kussens.”

“Ik werk het liefst met plantaardig gelooid leder, dat is kwalitatief mooier dan leder dat chroom gelooid is. Voor trainingstuigen gebruik ik soms semichroom, omdat dat wat minder onderhoud vraagt.”

Kleur

Paul vertelt dat de meeste klanten kiezen voor zwart leder. “Een paar jaar geleden was bruin in en natuurlijk zie je nog steeds bruine tuigen maar zwart is toch wat gemakkelijker te onderhouden.”

“Zwart is altijd zwart en als je een bruin tuig moet bijwerken, is het soms lastig om de goede kleur te krijgen. Als een klant dat wil zou ik ook een pimpelpaars tuig kunnen maken maar die vraag heb ik nog nooit gehad.”

Snijden

Met zijn ploegmes snijdt Paul de stroken van het leder. Elk stukje leder aan het tuig én hoofdstel snijdt hij zelf. Elke maat wordt afgestemd op het paard waar het tuig voor bestemd is maar ook op de menner.

Paul: “Als de eigenaar een vrouw is met kleine handjes, worden de leidsels dunner dan voor een grote kerel met kolenschoppen. Voor een groot paard maak ik het tuig wat breder. Een marathontuig heeft een breder borsttuig dan een presentatietuig en daarom maak ik dan de rest ook wat breder, wat zwaarder. In een presentatietuig gaan vaak meer uren zitten dan in een marathontuig omdat mensen daar meer details aan willen. Je gebruikt minder materiaal maar dat materiaal is vaak dun en fijntjes. Dat kost tijd.”

Zijkanten bijwerken

Na het snijden moeten de snijkanten van het leder worden bijgewerkt. Met de kantschaaf rondt Paul de snijranden af en vervolgens worden de zijkanten geverfd. Ja inderdaad: dat wil zeggen dat Paul elke zijkant, van elk stukje leder aan een tuig of hoofdstel schaaft en verft. “Voordat ik een gesp aanzet, maak ik het leder even nat”, zegt Paul. “Dan kan ik het beter buigen. Ja dat klopt, er zitten nogal wat gespen aan een tuig en een hoofdstel.”

Stiksels voorbereiden

Dacht jij dat het gesneden en afgewerkte leder op dit punt klaar is om gestikt te worden? Neen dus. Afhankelijk van de wens van de klant maar ook van waar het stiksel terechtkomt (op de huid van het paard of in het zicht) moeten de stroken leder nog een behandeling ondergaan. “Als het leder tegen de huid komt, maak ik sleuven waar de stiksels in vallen”, zegt Paul. 

“Soms maak je ook sleuven in het leder ter decoratie. Leder dat in het zicht komt kan ik dubbel stikken. Soms maak ik een extra sleuf naast het stiksel aan de zichtkant of een dubbel stiksel. Rondgestikte delen geven een tuig extra uitstraling. Die details zijn afhankelijk van de wens van de klant maar ik met ze wel voorbereiden. De voordelen van een handgemaakt tuig zijn in de eerste plaats dat het perfect past en daarnaast dat je naar je eigen wens details kunt laten aanbrengen. Een handgemaakt tuig is nooit een eenheidsworst.”

Draad

“Tegenwoordig gebruik ik nylongaren”, vertelt Paul. “Vroeger werkte ik met linnengaren maar een groot voordeel van nylon is dat het niet rot. Linnen had nog wel eens wat kleurverschil of onregelmatigheden omdat het vocht opneemt. Met nylon heb je dat niet. In het begin maakte ik mijn garen zelf. Dan rolde je hennepharen – met de hand – totdat het een draad werd. Maar dan hebben we het over een jaar of veertig geleden, tegenwoordig hoeft dat niet meer.”

Het garen dat Paul in zijn machine gebruikt, is wat dunner dan het garen waarmee hij handmatig stikt. Voordat hij het garen gebruikt, haalt hij het over een blokje bijenwas. “Dat geeft extra souplesse en voeding aan het leder en zorgt ervoor dat het garen gemakkelijker door de gaatjes glijdt.”

Stikken

Een deel van het tuig wordt met de machine gestikt, maar lang niet alles. Er zijn nogal wat onderdelen die Paul met de hand stikt. Met de hand stikken wil zeggen: gaatjes maken, draad erdoor halen, vastknopen. Paul: “Bij handmatig stikken wordt elke steek geknoopt. Dat wil zeggen dat handgestikte delen veel steviger zijn dan machinaal gestikt leder. Als ik machinaal stik, stik ik wel altijd een stuk terug zodat het stiksel goed vastzit maar met de hand gestikt is altijd steviger.”

Kussens

Voor de kussens van een schoftje wordt vaak wat dunner, soepeler leder gebruikt dan voor bijvoorbeeld de strengen. Paul zorgt ervoor dat het schoftje perfect aansluit op het paardenlichaam zodat er nergens drukkingen ontstaan. “Het hele tuig is maatwerk maar vooral de kussens pas je echt aan op het lichaam van een paard. Laatst moest ik een kussen maken voor een paard met een erg hoge schoft die druk tegen zijn schoft niet goed verdroeg. Als je dat zo hier in de werkplaats zag liggen was het best een vreemd ding, maar op dat paard paste het perfect.”

Fournituren en monogrammen

Vaak wordt voor de fournituren voor roestvrijstaal gekozen. Paul: “Dat is slijtvast en vraagt het minste onderhoud. Maar je kunt ook kiezen voor koper, argentaan, of Berlin zilver. De doorns zijn altijd van rvs. Ook monogrammen kunnen in verschillende materialen uitgevoerd worden, passend bij de fournituren. Ik laat die maken bij een Belgische juwelier en ook wat dat betreft kan eigenlijk elke wens van de klant worden uitgevoerd.”

Over: Zadel- en Tuigenmakerij Paul Claessen

Paul Claessen van de gelijknamige zadel- en tuigenmakerij is al dertig jaar aan het werk als zadel- en tuigenmaker. Hij is gespecialiseerd in handgemaakte lederen tuigen.
Sniederslaan 158a
5531 EN Bladel
www.pclaessen.nl
Telefoon: 0497-360275